احادیث اصول کافی
کتاب العقل و الجهل
1-أَخْبَرَنَا أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمّدُ بْنُ یَعْقُوبَ قَالَ حَدّثَنِی عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا مِنْهُمْ مُحَمّدُ بْنُ یَحْیَى الْعَطّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ لَمّا خَلَقَ اللّهُ الْعَقْلَ اسْتَنْطَقَهُ ثُمّ قَالَ لَهُ أَقْبِلْ فَأَقْبَلَ ثُمّ قَالَ لَهُ أَدْبِرْ فَأَدْبَرَ ثُمّ قَالَ وَ عِزّتِی وَ جَلَالِی مَا خَلَقْتُ خَلْقاً هُوَ أَحَبّ إِلَیّ مِنْکَ وَ لَا أَکْمَلْتُکَ إِلّا فِیمَنْ أُحِبّ أَمَا إِنّی إِیّاکَ آمُرُ وَ إِیّاکَ أَنْهَى وَ إِیّاکَ أُعَاقِبُ وَ إِیّاکَ أُثِیبُ
اصول کافى جلد 1 صفحه: 10 روایة: 1
-اخبرنا ابو جعفر محمد بن یعقوب قال حدثنی عدة من اصحابنا منهم محمد بن یحیى العطار عن احمد بن محمد عن الحسن بن محبوب عن العلاء بن رزین عن محمد بن مسلم عن ابی جعفر ع قال لما خلق الله العقل استنطقه ثم قال له اقبل فاقبل ثم قال له ادبر فادبر ثم قال و عزتی و جلالی ما خلقت خلقا هو احب الی منک و لا اکملتک الا فیمن احب اما انی ایاک امر و ایاک انهى و ایاک اعاقب و ایاک اثیب
ترجمه :
1 امام باقر(ع) فرماید: چون خدا عقل را آفرید از او بازپرسى کرده باو گفت پیش آى پیش آمد، گفت باز گرد، بازگشت، فرمود بعزت و جلالم سوگند مخلوقى که از تو به پیشم محبوبتر باشد نیافریدم و ترا تنها بکسانیکه دوستشان دارم بطور کامل دادم. همانا امر و نهى کیفر و پاداشم متوجه تو است.
2- عَلِیّ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ عُثْمَانَ عَنْ مُفَضّلِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ طَرِیفٍ عَنِ الْأَصْبَغِ بْنِ نُبَاتَةَ عَنْ عَلِیٍّ ع قَالَ هَبَطَ جَبْرَئِیلُ عَلَى آدَمَ ع فَقَالَ یَا آدَمُ إِنّی أُمِرْتُ أَنْ أُخَیّرَکَ وَاحِدَةً مِنْ ثَلَاثٍ فَاخْتَرْهَا وَ دَعِ اثْنَتَیْنِ فَقَالَ لَهُ آدَمُ یَا جَبْرَئِیلُ وَ مَا الثّلَاثُ فَقَالَ الْعَقْلُ وَ الْحَیَاءُ وَ الدّینُ فَقَالَ آدَمُ إِنّی قَدِ اخْتَرْتُ الْعَقْلَ فَقَالَ جَبْرَئِیلُ لِلْحَیَاءِ وَ الدّینِ انْصَرِفَا وَ دَعَاهُ فَقَالَا یَا جَبْرَئِیلُ إِنّا أُمِرْنَا أَنْ نَکُونَ مَعَ الْعَقْلِ حَیْثُ کَانَ قَالَ فَشَأْنَکُمَا وَ عَرَجَ
2- علی بن محمد عن سهل بن زیاد عن عمرو بن عثمان عن مفضل بن صالح عن سعد بن طریف عن الاصبغ بن نباتة عن علی ع قال هبط جبرییل على ادم ع فقال یا ادم انی امرت ان اخیرک واحدة من ثلاث فاخترها و دع اثنتین فقال له ادم یا جبرییل و ما الثلاث فقال العقل و الحیاء و الدین فقال ادم انی قد اخترت العقل فقال جبرییل للحیاء و الدین انصرفا و دعاه فقالا یا جبرییل انا امرنا ان نکون مع العقل حیث کان قال فشانکما و عرج
اصول کافى جلد 1 صفحه: 11 روایة: 2
ترجمه :
2 اصبغ بن نباته از على علیه السلام روایت مىکند که جبرئیل بر آدم نازل شد و گفت: اى آدم من مأمور شدهام که ترا در انتخاب یکى از سه چیز مخیر سازم پس یکى را بر گزین و دو تا را واگذار. آدم گفت چیست آن سه چیز؟ گفت: عقل و حیاء و دین آدم گفت عقل را برگزیدم، جبرئیل بحیاء و دین گفت شما باز گردید و او را واگذارید، آن دو گفتند اى جبرئیل ما مأموریم هر جا که عقل باشد با او باشیم. گفت خود دانید و بالا رفت.
3- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّارِ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا رَفَعَهُ إِلَى أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ مَا الْعَقْلُ قَالَ مَا عُبِدَ بِهِ الرّحْمَنُ وَ اکْتُسِبَ بِهِ الْجِنَانُ قَالَ قُلْتُ فَالّذِی کَانَ فِی مُعَاوِیَةَ فَقَالَ تِلْکَ النّکْرَاءُ تِلْکَ الشّیْطَنَةُ وَ هِیَ شَبِیهَةٌ بِالْعَقْلِ وَ لَیْسَتْ بِالْعَقْلِ
اصول کافى جلد 1 صفحه: 11 روایة: 3
3- احمد بن ادریس عن محمد بن عبد الجبار عن بعض اصحابنا رفعه الى ابی عبد الله ع قال قلت له ما العقل قال ما عبد به الرحمن و اکتسب به الجنان قال قلت فالذی کان فی معاویة فقال تلک النکراء تلک الشیطنة و هی شبیهة بالعقل و لیست بالعقل
ترجمه :
3 شخصى از امام ششم علیه السلام پرسید عقل چیست؟ فرمود چیزى است که بوسیله آن خدا پرستش شود و بهشت بدست آید آن شخص گوید: گفتم پس آنچه معاویه داشت چه بود؟ فرمود: آن نیرنگست، آن شیطنت است، آن نمایش عقل را دارد ولى عقل نیست.
7- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیّ بْنِ یَقْطِینٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِی الْجَارُودِ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ إِنّمَا یُدَاقّ اللّهُ الْعِبَادَ فِی الْحِسَابِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى قَدْرِ مَا آتَاهُمْ مِنَ الْعُقُولِ فِی الدّنْیَا
7- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن الحسن بن علی بن یقطین عن محمد بن سنان عن ابی الجارود عن ابی جعفر ع قال انما یداق الله العباد فی الحساب یوم القیامة على قدر ما اتاهم من العقول فی الدنیا
اصول کافى جلد 1 صفحه: 12 روایة: 7
ترجمه :
7 ابو جارود از امام پنجم علیه السلام نقل مىکند: خدا در روز قیامت نسبت بحساب بندگانش باندازه عقلى که در دنیا به آنها داده است باریک بینى مىکند.
8- عَلِیّ بْنُ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ إِسْحَاقَ الْأَحْمَرِ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الکافی ج : 1 ص : 21سُلَیْمَانَ الدّیْلَمِیّ عَنْ أَبِیهِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللّهِ ع فُلَانٌ مِنْ عِبَادَتِهِ وَ دِینِهِ وَ فَضْلِهِ فَقَالَ کَیْفَ عَقْلُهُ قُلْتُ لَا أَدْرِی فَقَالَ إِنّ الثّوَابَ عَلَى قَدْرِ الْعَقْلِ إِنّ رَجُلًا مِنْ بَنِی إِسْرَائِیلَ کَانَ یَعْبُدُ اللّهَ فِی جَزِیرَةٍ مِنْ جَزَائِرِ الْبَحْرِ خَضْرَاءَ نَضِرَةٍ کَثِیرَةِ الشّجَرِ ظَاهِرَةِ الْمَاءِ وَ إِنّ مَلَکاً مِنَ الْمَلَائِکَةِ مَرّ بِهِ فَقَالَ یَا رَبّ أَرِنِی ثَوَابَ عَبْدِکَ هَذَا فَأَرَاهُ اللّهُ تَعَالَى ذَلِکَ فَاسْتَقَلّهُ الْمَلَکُ فَأَوْحَى اللّهُ تَعَالَى إِلَیْهِ أَنِ اصْحَبْهُ فَأَتَاهُ الْمَلَکُ فِی صُورَةِ إِنْسِیٍّ فَقَالَ لَهُ مَنْ أَنْتَ قَالَ أَنَا رَجُلٌ عَابِدٌ بَلَغَنِی مَکَانُکَ وَ عِبَادَتُکَ فِی هَذَا الْمَکَانِ فَأَتَیْتُکَ لِأَعْبُدَ اللّهَ مَعَکَ فَکَانَ مَعَهُ یَوْمَهُ ذَلِکَ فَلَمّا أَصْبَحَ قَالَ لَهُ الْمَلَکُ إِنّ مَکَانَکَ لَنَزِهٌ وَ مَا یَصْلُحُ إِلّا لِلْعِبَادَةِ فَقَالَ لَهُ الْعَابِدُ إِنّ لِمَکَانِنَا هَذَا عَیْباً فَقَالَ لَهُ وَ مَا هُوَ قَالَ لَیْسَ لِرَبّنَا بَهِیمَةٌ فَلَوْ کَانَ لَهُ حِمَارٌ رَعَیْنَاهُ فِی هَذَا الْمَوْضِعِ فَإِنّ هَذَا الْحَشِیشَ یَضِیعُ فَقَالَ لَهُ ذَلِکَ الْمَلَکُ وَ مَا لِرَبّکَ حِمَارٌ فَقَالَ لَوْ کَانَ لَهُ حِمَارٌ مَا کَانَ یَضِیعُ مِثْلُ هَذَا الْحَشِیشِ فَأَوْحَى اللّهُ إِلَى الْمَلَکِ إِنّمَا أُثِیبُهُ عَلَى قَدْرِ عَقْلِهِ
8- علی بن محمد بن عبد الله عن ابراهیم بن اسحاق الاحمر عن محمد بن الکافی ج : 1 ص : 21سلیمان الدیلمی عن ابیه قال قلت لابی عبد الله ع فلان من عبادته و دینه و فضله فقال کیف عقله قلت لا ادری فقال ان الثواب على قدر العقل ان رجلا من بنی اسراییل کان یعبد الله فی جزیرة من جزایر البحر خضراء نضرة کثیرة الشجر ظاهرة الماء و ان ملکا من الملایکة مر به فقال یا رب ارنی ثواب عبدک هذا فاراه الله تعالى ذلک فاستقله الملک فاوحى الله تعالى الیه ان اصحبه فاتاه الملک فی صورة انسی فقال له من انت قال انا رجل عابد بلغنی مکانک و عبادتک فی هذا المکان فاتیتک لاعبد الله معک فکان معه یومه ذلک فلما اصبح قال له الملک ان مکانک لنزه و ما یصلح الا للعبادة فقال له العابد ان لمکاننا هذا عیبا فقال له و ما هو قال لیس لربنا بهیمة فلو کان له حمار رعیناه فی هذا الموضع فان هذا الحشیش یضیع فقال له ذلک الملک و ما لربک حمار فقال لو کان له حمار ما کان یضیع مثل هذا الحشیش فاوحى الله الى الملک انما اثیبه على قدر عقله
اصول کافى جلد 1 صفحه: 12 روایة: 8
ترجمه :
8 سلیمان دیلمى گوید: به امام صادق علیه السلام عرض کردم فلانى در عبادت و دیانت و فضیلت چنین و چنانست فرمود: عقلش چگونه است؟ گفتم نمىدانم، فرمود، پاداش باندازه عقل است، همانا مردى از بنى اسرائیل در یکى از جزایر دریا که سبز و خرم و پر آب و درخت بود عبادت خدا مىکرد یکى از فرشتگان از آنجا گذشت و عرض کرد پروردگارا مقدار پاداش این بندهات را به من بنما خداوند باو نشان داد و او آن مقدار را کوچک شمرد، خدا باو وحى کرد همراه او باش پس آن فرشته بصورت انسانى نزد او آمد عابد گفت تو کیستى؟ گفت مردى عابدم چون از مقام و عبادت تو در این مکان آگاه شدم نزد تو آمدم تا با تو عبادت خدا کنم پس آن روز را با او بود، چون صبح شد فرشته باو گفت: جاى پاکیزهاى دارى و فقط براى عبادت خوب است. عابد گفت: اینجا یک عیب دارد. فرشته گفت: چه عیبى؟ عابد گفت: خداى ما چهارپائى ندارد، اگر او خرى مىداشت در اینجا مىچراندیمش براستى این علف از بین مىرود! فرشته گفت: پروردگار که خر ندارد، عابد گفت: اگر خرى مىداشت چنین علفى تباه نمىشد، پس خدا بفرشته وحى کرد: همانا او را باندازه عقلش پاداش مىدهم (یعنى حال این عابد مانند مستضعفین و کودکان است که چون سخنش از روى ساده دلى و ضعف خرد است مشرک و کافر نیست لیکن عبادتش هم پاداش عبادت عالم خداشناس را ندارد).
10- مُحَمّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ ذَکَرْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللّهِ ع رَجُلًا مُبْتَلًى بِالْوُضُوءِ وَ الصّلَاةِ وَ قُلْتُ هُوَ رَجُلٌ عَاقِلٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ وَ أَیّ عَقْلٍ لَهُ وَ هُوَ یُطِیعُ الشّیْطَانَ فَقُلْتُ لَهُ وَ کَیْفَ یُطِیعُ الشّیْطَانَ فَقَالَ سَلْهُ هَذَا الّذِی یَأْتِیهِ مِنْ أَیّ شَیْءٍ هُوَ فَإِنّهُ یَقُولُ لَکَ مِنْ عَمَلِ الشّیْطَانِ
10- محمد بن یحیى عن احمد بن محمد عن ابن محبوب عن عبد الله بن سنان قال ذکرت لابی عبد الله ع رجلا مبتلى بالوضوء و الصلاة و قلت هو رجل عاقل فقال ابو عبد الله و ای عقل له و هو یطیع الشیطان فقلت له و کیف یطیع الشیطان فقال سله هذا الذی یاتیه من ای شیء هو فانه یقول لک من عمل الشیطان
اصول کافى جلد 1 صفحه: 13 روایة: 10
ترجمه :
10- ابن سنان گوید بحضرت صادق علیه السلام عرض کردم: مردیست عاقل که گرفتار وسواس در وضو و نماز مىباشد: فرمود چه عقلى که فرمانبرى شیطان مىکند؟ گفتم: چگونه فرمان شیطان مىبرد؟ فرمود از او بپرس وسوسهایکه باو دست میدهد از چیست؟ قطعا بتو خواهد گفت از عمل شیطانست.
11- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ رَفَعَهُ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ ص مَا قَسَمَ اللّهُ لِلْعِبَادِ شَیْئاً أَفْضَلَ مِنَ الْعَقْلِ فَنَوْمُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ سَهَرِ الْجَاهِلِ وَ إِقَامَةُ الْعَاقِلِ أَفْضَلُ مِنْ شُخُوصِ الْجَاهِلِ وَ لَا بَعَثَ اللّهُ نَبِیّاً وَ لَا رَسُولًا حَتّى یَسْتَکْمِلَ الْعَقْلَ وَ یَکُونَ عَقْلُهُ أَفْضَلَ مِنْ جَمِیعِ عُقُولِ أُمّتِهِ وَ مَا یُضْمِرُ النّبِیّ ص فِی نَفْسِهِ أَفْضَلُ مِنِ اجْتِهَادِ الْمُجْتَهِدِینَ وَ مَا أَدّى الْعَبْدُ فَرَائِضَ اللّهِ حَتّى عَقَلَ عَنْهُ وَ لَا بَلَغَ جَمِیعُ الْعَابِدِینَ فِی فَضْلِ عِبَادَتِهِمْ مَا بَلَغَ الْعَاقِلُ وَ الْعُقَلَاءُ هُمْ أُولُو الْأَلْبَابِ الّذِینَ قَالَ اللّهُ تَعَالَى وَ مَا یَتَذَکّرُ إِلّا أُولُو الْأَلْبَابِ
11- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن بعض اصحابه رفعه قال قال رسول الله ص ما قسم الله للعباد شییا افضل من العقل فنوم العاقل افضل من سهر الجاهل و اقامة العاقل افضل من شخوص الجاهل و لا بعث الله نبیا و لا رسولا حتى یستکمل العقل و یکون عقله افضل من جمیع عقول امته و ما یضمر النبی ص فی نفسه افضل من اجتهاد المجتهدین و ما ادى العبد فرایض الله حتى عقل عنه و لا بلغ جمیع العابدین فی فضل عبادتهم ما بلغ العاقل و العقلاء هم اولو الالباب الذین قال الله تعالى و ما یتذکر الا اولو الالباب
اصول کافى جلد 1 صفحه: 14 روایة: 11
ترجمه :
11 پیغمبر فرمود: خدا به بندگانش چیزى بهتر از عقل نبخشیده است، زیرا خوابیدن عاقل از شب بیدارى جاهل بهتر است و در منزل بودن عاقل از مسافرت جاهل (به سوى حج و جهاد) بهتر است و خدا پیغمبر و رسول را جز براى تکمیل عقل مبعوث نسازد (تا عقلش را کامل نکند مبعوث نسازد) و عقل او برتر از عقول تمام امتش باشد و آنچه پیغمبر در خاطر دارد، از اجتهاد مجتهدین بالاتر است و تا بندهاى واجبات را به عقل خود در نیابد آنها رإ؛ انجام نداده است همه عابدان در فضیلت عبادتشان بپاى عاقل نرسند. عقلا همان صاحبان خردند که درباره ایشان فرموده: تنها صاحبان خرد اندرز مىگیرند.
- 15جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِیّ بْنِ فَضّالٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ مَا کَلّمَ رَسُولُ اللّهِ ص الْعِبَادَ بِکُنْهِ عَقْلِهِ قَطّ وَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ ص إِنّا مَعَاشِرَ الْأَنْبِیَاءِ أُمِرْنَا أَنْ نُکَلّمَ النّاسَ عَلَى قَدْرِ عُقُولِهِمْ
- 15جماعة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن عیسى عن الحسن بن علی بن فضال عن بعض اصحابنا عن ابی عبد الله ع قال ما کلم رسول الله ص العباد بکنه عقله قط و قال قال رسول الله ص انا معاشر الانبیاء امرنا ان نکلم الناس على قدر عقولهم
اصول کافى جلد 1 صفحه: 27 روایة: 15
ترجمه :
15- حضرت صادق علیه السلام فرمود: هیچگاه پیغمبر با مردم از عمق عقل خویش سخن نگفت بلکه مىفرمود: ما گروه پیغمبران مأموریم که با مردم به اندازه عقل خودشان سخن گوئیم.
17- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمّدٍ الْأَشْعَرِیّ عَنْ عُبَیْدِ اللّهِ الدّهْقَانِ عَنْ دُرُسْتَ عَنْ إِبْرَاهِیمَ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع أَکْمَلُ النّاسِ عَقْلًا أَحْسَنُهُمْ خُلُقاً
17- علی بن ابراهیم عن ابیه عن جعفر بن محمد الاشعری عن عبید الله الدهقان عن درست عن ابراهیم بن عبد الحمید قال قال ابو عبد الله ع اکمل الناس عقلا احسنهم خلقا
اصول کافى جلد 1 صفحه: 27 روایة: 17
ترجمه :
17- حضرت صادق علیه السلام فرمود با عقل ترین مردم خوش خلقترین آنها است.
21- الْحُسَیْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْوَشّاءِ عَنِ الْمُثَنّى الْحَنّاطِ عَنْ قُتَیْبَةَ الْأَعْشَى عَنِ ابْنِ أَبِی یَعْفُورٍ عَنْ مَوْلًى لِبَنِی شَیْبَانَ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ إِذَا قَامَ قَائِمُنَا وَضَعَ اللّهُ یَدَهُ عَلَى رُءُوسِ الْعِبَادِ فَجَمَعَ بِهَا عُقُولَهُمْ وَ کَمَلَتْ بِهِ أَحْلَامُهُمْ
21- الحسین بن محمد عن معلى بن محمد عن الوشاء عن المثنى الحناط عن قتیبة الاعشى عن ابن ابی یعفور عن مولى لبنی شیبان عن ابی جعفر ع قال اذا قام قایمنا وضع الله یده على رءوس العباد فجمع بها عقولهم و کملت به احلامهم
اصول کافى جلد 1 صفحه: 29 روایة: 21
ترجمه :
21- حضرت باقر علیه السلام فرمود: چون قائم ما قیام کند خداوند دست رحمتش را بر سر بندگان گذارد پس عقولشان را جمع کند و ( تا پیروى هوس نکنند و با یکدیگر اختلاف نورزند) و در نتیجه خردشان کامل شود (متانت و خود نگهدارىشان کامل شود).
23- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ مُرْسَلًا قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع دِعَامَةُ الْإِنْسَانِ الْعَقْلُ وَ الْعَقْلُ مِنْهُ الْفِطْنَةُ وَ الْفَهْمُ وَ الْحِفْظُ وَ الْعِلْمُ وَ بِالْعَقْلِ یَکْمُلُ وَ هُوَ دَلِیلُهُ وَ مُبْصِرُهُ وَ مِفْتَاحُ أَمْرِهِ فَإِذَا کَانَ تَأْیِیدُ عَقْلِهِ مِنَ النّورِ کَانَ عَالِماً حَافِظاً ذَاکِراً فَطِناً فَهِماً فَعَلِمَ بِذَلِکَ کَیْفَ وَ لِمَ وَ حَیْثُ وَ عَرَفَ مَنْ نَصَحَهُ وَ مَنْ غَشّهُ فَإِذَا عَرَفَ ذَلِکَ عَرَفَ مَجْرَاهُ وَ مَوْصُولَهُ وَ مَفْصُولَهُ وَ أَخْلَصَ الْوَحْدَانِیّةَ لِلّهِ وَ الْإِقْرَارَ بِالطّاعَةِ فَإِذَا فَعَلَ ذَلِکَ کَانَ مُسْتَدْرِکاً لِمَا فَاتَ وَ وَارِداً عَلَى مَا هُوَ آتٍ یَعْرِفُ مَا هُوَ فِیهِ وَ لِأَیّ شَیْءٍ هُوَ هَاهُنَا وَ مِنْ أَیْنَ یَأْتِیهِ وَ إِلَى مَا هُوَ صَائِرٌ وَ ذَلِکَ کُلّهُ مِنْ تَأْیِیدِ الْعَقْلِ
23- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد مرسلا قال قال ابو عبد الله ع دعامة الانسان العقل و العقل منه الفطنة و الفهم و الحفظ و العلم و بالعقل یکمل و هو دلیله و مبصره و مفتاح امره فاذا کان تایید عقله من النور کان عالما حافظا ذاکرا فطنا فهما فعلم بذلک کیف و لم و حیث و عرف من نصحه و من غشه فاذا عرف ذلک عرف مجراه و موصوله و مفصوله و اخلص الوحدانیة لله و الاقرار بالطاعة فاذا فعل ذلک کان مستدرکا لما فات و واردا على ما هو ات یعرف ما هو فیه و لای شیء هو هاهنا و من این یاتیه و الى ما هو صایر و ذلک کله من تایید العقل
اصول کافى جلد 1 صفحه: 29 روایة: 23
ترجمه :
23- و فرمود: پایه شخصیت انسان عقل است و هوش و فهم و حافظه و دانش از عقل سرچشمه مىگیرند. عقل انسان را کامل کند و رهنما و بینا کننده و کلید کار اوست و چون عقلش به نور خدائى مؤید باشد دانشمند و حافظ و متذکر و با هوش و فهمیده باشد و از این رو بداند چگونه و چرا و کجاست و خیرخواه و بدخواه خود را بشناسد و چون آنرا شناخت روش زندگى و پیوست و جدا شده خویش بشناسد و در یگانگى خدا و اعتراف بفرمانش مخلص شود و چون چنین کند از دست رفته را جبران کرده بر آینده مسلط گردد و بداند در چه وضعى است و براى چه در اینجاست و از کجا آمده و به کجا مىرود؟ اینها همه از تأیید عقل است.
28- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ بَعْضِ مَنْ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ ص إِذَا رَأَیْتُمُ الرّجُلَ کَثِیرَ الصّلَاةِ کَثِیرَ الصّیَامِ فَلَا تُبَاهُوا بِهِ حَتّى تَنْظُرُوا کَیْفَ عَقْلُهُ
28- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد عن بعض من رفعه عن ابی عبد الله ع قال قال رسول الله ص اذا رایتم الرجل کثیر الصلاة کثیر الصیام فلا تباهوا به حتى تنظروا کیف عقله
کتاب کافى جلد 1 ص :31 روایة: 28
ترجمه :
28- امام صادق علیه السلام از پیغمبر اکرم (ص) فرمود: چون مردى را پرنماز و روزه دیدید به او ننازید تا بنگرید عقلش چگونه است.
31- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ مُوسَى بْنِ إِبْرَاهِیمَ الْمُحَارِبِیّ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى عَنْ مُوسَى بْنِ عَبْدِ اللّهِ عَنْ مَیْمُونِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ ع إِعْجَابُ الْمَرْءِ بِنَفْسِهِ دَلِیلٌ عَلَى ضَعْفِ عَقْلِهِ
31- علی بن ابراهیم بن هاشم عن موسى بن ابراهیم المحاربی عن الحسن بن موسى عن موسى بن عبد الله عن میمون بن علی عن ابی عبد الله ع قال قال امیر المومنین ع اعجاب المرء بنفسه دلیل على ضعف عقله
اصول کافى جلد 1 صفحه: 32 روایه: 31
ترجمه :
31- و نیز فرمود: خود بینى انسان دلیل بر سستى خودش مىباشد.
35-عَلِیّ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ النّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ حُمْرَانَ وَ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ الْجَمّالِ قَالَا سَمِعْنَا أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع یَقُولُ لَا غِنَى أَخْصَبُ مِنَ الْعَقْلِ وَ لَا فَقْرَ أَحَطّ مِنَ الْحُمْقِ وَ لَا اسْتِظْهَارَ فِی أَمْرٍ بِأَکْثَرَ مِنَ الْمَشُورَةِ فِیهِ
35-علی بن محمد عن بعض اصحابه عن ابن ابی عمیر عن النضر بن سوید عن حمران و صفوان بن مهران الجمال قالا سمعنا ابا عبد الله ع یقول لا غنى اخصب من العقل و لا فقر احط من الحمق و لا استظهار فی امر باکثر من المشورة فیه
صفوان گوید شنیدم امام صادق علیه السلام مىفرمود: مکنتى پر نعمتتر از عقل نیست و تنگدستى پستتر از حماقت نى. و در هر کار پشتیبانى فزونتر از مشورت نیست.
3- حَدّثَنِی مُحَمّدُ بْنُ جَعْفَرٍ الْأَسَدِیّ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ الْبَرْمَکِیّ الرّازِیّ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ بْنِ بُرْدٍ الدّینَوَرِیّ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَلِیٍّ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ اللّهِ الْخُرَاسَانِیّ خَادِمِ الرّضَا ع قَالَ دَخَلَ رَجُلٌ مِنَ الزّنَادِقَةِ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ ع وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع أَیّهَا الرّجُلُ أَ رَأَیْتَ إِنْ کَانَ الْقَوْلُ قَوْلَکُمْ وَ لَیْسَ هُوَ کَمَا تَقُولُونَ أَ لَسْنَا وَ إِیّاکُمْ شَرَعاً سَوَاءً لَا یَضُرّنَا مَا صَلّیْنَا وَ صُمْنَا وَ زَکّیْنَا وَ أَقْرَرْنَا فَسَکَتَ الرّجُلُ ثُمّ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع وَ إِنْ کَانَ الْقَوْلُ قَوْلَنَا وَ هُوَ قَوْلُنَا أَ لَسْتُمْ قَدْ هَلَکْتُمْ وَ نَجَوْنَا فَقَالَ رَحِمَکَ اللّهُ أَوْجِدْنِی کَیْفَ هُوَ وَ أَیْنَ هُوَ فَقَالَ وَیْلَکَ إِنّ الّذِی ذَهَبْتَ إِلَیْهِ غَلَطٌ هُوَ أَیّنَ الْأَیْنَ بِلَا أَیْنٍ وَ کَیّفَ الْکَیْفَ بِلَا کَیْفٍ فَلَا یُعْرَفُ بِالْکَیْفُوفِیّةِ وَ لَا بِأَیْنُونِیّةٍ وَ لَا یُدْرَکُ بِحَاسّةٍ وَ لَا یُقَاسُ بِشَیْءٍ فَقَالَ الرّجُلُ فَإِذاً إِنّهُ لَا شَیْءَ إِذَا لَمْ یُدْرَکْ بِحَاسّةٍ مِنَ الْحَوَاسّ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع وَیْلَکَ لَمّا عَجَزَتْ حَوَاسّکَ عَنْ إِدْرَاکِهِ أَنْکَرْتَ رُبُوبِیّتَهُ وَ نَحْنُ إِذَا عَجَزَتْ حَوَاسّنَا عَنْ إِدْرَاکِهِ أَیْقَنّا أَنّهُ رَبّنَا بِخِلَافِ شَیْءٍ مِنَ الْأَشْیَاءِ قَالَ الرّجُلُ فَأَخْبِرْنِی مَتَى کَانَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع أَخْبِرْنِی مَتَى لَمْ یَکُنْ فَأُخْبِرَکَ مَتَى کَانَ قَالَ الرّجُلُ فَمَا الدّلِیلُ عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنّی لَمّا نَظَرْتُ إِلَى جَسَدِی وَ لَمْ یُمْکِنّی فِیهِ زِیَادَةٌ وَ لَا نُقْصَانٌ فِی الْعَرْضِ وَ الطّولِ وَ دَفْعِ الْمَکَارِهِ عَنْهُ وَ جَرّ الْمَنْفَعَةِ إِلَیْهِ عَلِمْتُ أَنّ لِهَذَا الْبُنْیَانِ بَانِیاً فَأَقْرَرْتُ بِهِ مَعَ مَا أَرَى مِنْ دَوَرَانِ الْفَلَکِ بِقُدْرَتِهِ وَ إِنْشَاءِ السّحَابِ وَ تَصْرِیفِ الرّیَاحَ وَ مَجْرَى الشّمْسِ وَ الْقَمَرِ وَ النّجُومِ وَ غَیْرِ ذَلِکَ مِنَ الْآیَاتِ الْعَجِیبَاتِ الْمُبَیّنَاتِ عَلِمْتُ أَنّ لِهَذَا مُقَدّراً وَ مُنْشِئاً
3- حدثنی محمد بن جعفر الاسدی عن محمد بن اسماعیل البرمکی الرازی عن الحسین بن الحسن بن برد الدینوری عن محمد بن علی عن محمد بن عبد الله الخراسانی خادم الرضا ع قال دخل رجل من الزنادقة على ابی الحسن ع و عنده جماعة فقال ابو الحسن ع ایها الرجل ا رایت ان کان القول قولکم و لیس هو کما تقولون ا لسنا و ایاکم شرعا سواء لا یضرنا ما صلینا و صمنا و زکینا و اقررنا فسکت الرجل ثم قال ابو الحسن ع و ان کان القول قولنا و هو قولنا ا لستم قد هلکتم و نجونا فقال رحمک الله اوجدنی کیف هو و این هو فقال ویلک ان الذی ذهبت الیه غلط هو این الاین بلا این و کیف الکیف بلا کیف فلا یعرف بالکیفوفیة و لا باینونیة و لا یدرک بحاسة و لا یقاس بشیء فقال الرجل فاذا انه لا شیء اذا لم یدرک بحاسة من الحواس فقال ابو الحسن ع ویلک لما عجزت حواسک عن ادراکه انکرت ربوبیته و نحن اذا عجزت حواسنا عن ادراکه ایقنا انه ربنا بخلاف شیء من الاشیاء قال الرجل فاخبرنی متى کان قال ابو الحسن ع اخبرنی متى لم یکن فاخبرک متى کان قال الرجل فما الدلیل علیه فقال ابو الحسن ع انی لما نظرت الى جسدی و لم یمکنی فیه زیادة و لا نقصان فی العرض و الطول و دفع المکاره عنه و جر المنفعة الیه علمت ان لهذا البنیان بانیا فاقررت به مع ما ارى من دوران الفلک بقدرته و انشاء السحاب و تصریف الریاح و مجرى الشمس و القمر و النجوم و غیر ذلک من الایات العجیبات المبینات علمت ان لهذا مقدرا و منشیا
اصول کافى جلد 1 صفحه: 101 روایة: 3
ترجمه :
3- خادم حضرت رضا علیهالسلام گوید: مردى از زادقه خدمت امام آمد وقتى که جمعى حضورش بودند امام علیهالسلام فرمود: به من بگو اگر قول حق گفته شما باشد با اینکه چنان نیست مگر نه این است که ما و شما همانند و برابریم، آنچه نماز گزاردیم و روزه گرفتیم و زکواة دادیم و ایمان آوردیم که به ما زیانى نداد، آن مرد خاموش بود، سپس امام علیهالسلام فرمود: و اگر قول حق گفته ما باشد. با آنکه گفته ماست مگر نه این است که شما هلاک شدید و ما نجات یافتیم، گفت خدایت رحمت کند، به من بفهمان که خدا چگونه و در کجاست، فرمود: واى بر تو اى راه که رفتهاى غلط است، او مکان را مکان قرار داد بدون اینکه براى او مکانى باشد و چگونگى را چگونگى قرار داد بدون اینکه براى خود او چگونگى باشد ( آن زمان که خدا بود هیچ چیز دیگر نبود کلمه آن زمان هم از باب ضیق تعبیر و تنگى قافیه است نه جسمى بود و نه روحى نه مکانى نه کمى و کیفى و نه زمینى و نه آسمانى خودش بود و خودش و سپس به تدریج همه چیز را آفرید و او هم که جسم و ماهیت نیست تا در مکانى باشد و مرکب نیست تا چگونگى داشته باشد) پس خدا به چگونگى و مکان گرفتن شناخته نشود و به هیچ حسى درک نشود و با چیزى سنجیده نگردد.
آن مرد گفت: هر صورتى که او به هیچ حسى ادراک نشود پس چیزى نیست، امام علیهالسلام فرمود، واى بر تو که چون حواست از ادراک او عاجز گشت منکر ربوبیتش شدى ولى ما چون حواسمان از ادارکش عاجز گشت یقین کردیم او پروردگار ماست که بر خلاف همه چیزهاست (ما دانستیم که تنها جسم و ماده است که به حس درک شود و آنچه که به حس درک شود ممنوع و حادث و محتاج است و خالق و صانع اشیاء محالست که مصنوع و حادث باشد ولى تو چون به این حقیقت پى نبردى در نقطه مقابل ما ایستادى).
آنمرد گفت: به من بگو خدا از چه زمانى بوده است، اما فرمود: تو به من بگو چه زمانى بوده که او نبوده تا بگویم از چه زمانى بوده است. آنمرد گفت: دلیل بر وجود او چیست امام فرمود: من چون تن خود را نگریستم که نتوانم در طول و عرض آن زیاد و کم کنم و زیان و بدىهارا از او دور و خوبیها را به او برسانم یقین کردم این ساختمان رإ؛عع سازندهاى است و به وجودش اعتراف کردم علاوه بر این که مىبینیم گردش فلک به قدرت اوست و پیدایش ابر و گردش بادها و جریان خورشید و ماه و ستارگان و نشانههاى شگرفت و آشکار دیگر را که دیدم دانستم که این دستگاه را مهندس و مخترعى است. ( در حدیث 277 توضیح بیشترى براى این حدیث بیان مىکنیم).
5- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبّاسِ بْنِ عَمْرٍو الْفُقَیْمِیّ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ فِی حَدِیثِ الزّنْدِیقِ الّذِی أَتَى أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع وَ کَانَ مِنْ قَوْلِ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع لَا یَخْلُو قَوْلُکَ إِنّهُمَا اثْنَانِ مِنْ أَنْ یَکُونَا قَدِیمَیْنِ قَوِیّیْنِ أَوْ یَکُونَا ضَعِیفَیْنِ أَوْ یَکُونَ أَحَدُهُمَا قَوِیّاً وَ الْآخَرُ ضَعِیفاً فَإِنْ کَانَا قَوِیّیْنِ فَلِمَ لَا یَدْفَعُ کُلّ وَاحِدٍ مِنْهُمَا صَاحِبَهُ وَ یَتَفَرّدُ بِالتّدْبِیرِ وَ إِنْ زَعَمْتَ أَنّ أَحَدَهُمَا قَوِیٌّ وَ الْآخَرَ ضَعِیفٌ ثَبَتَ أَنّهُ وَاحِدٌ کَمَا نَقُولُ لِلْعَجْزِ الظّاهِرِ فِی الثّانِی فَإِنْ قُلْتَ إِنّهُمَا اثْنَانِ لَمْ یَخْلُ مِنْ أَنْ یَکُونَا مُتّفِقَیْنِ مِنْ کُلّ جِهَةٍ أَوْ مُفْتَرِقَیْنِ مِنْ کُلّ جِهَةٍ فَلَمّا رَأَیْنَا الْخَلْقَ مُنْتَظِماً وَ الْفَلَکَ جَارِیاً وَ التّدْبِیرَ وَاحِداً وَ اللّیْلَ وَ النّهَارَ وَ الشّمْسَ وَ الْقَمَرَ دَلّ صِحّةُ الْأَمْرِ وَ التّدْبِیرِ وَ ائْتِلَافُ الْأَمْرِ عَلَى أَنّ الْمُدَبّرَ وَاحِدٌ ثُمّ یَلْزَمُکَ إِنِ ادّعَیْتَ اثْنَیْنِ فُرْجَةٌ مَا بَیْنَهُمَا حَتّى یَکُونَا اثْنَیْنِ فَصَارَتِ الْفُرْجَةُ ثَالِثاً بَیْنَهُمَا قَدِیماً مَعَهُمَا فَیَلْزَمُکَ ثَلَاثَةٌ فَإِنِ ادّعَیْتَ ثَلَاثَةً لَزِمَکَ مَا قُلْتَ فِی الِاثْنَیْنِ حَتّى تَکُونَ بَیْنَهُمْ فُرْجَةٌ فَیَکُونُوا خَمْسَةً ثُمّ یَتَنَاهَى فِی الْعَدَدِ إِلَى مَا لَا نِهَایَةَ لَهُ فِی الْکَثْرَةِ قَالَ هِشَامٌ فَکَانَ مِنْ سُؤَالِ الزّنْدِیقِ أَنْ قَالَ فَمَا الدّلِیلُ عَلَیْهِ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وُجُودُ الْأَفَاعِیلِ دَلّتْ عَلَى أَنّ صَانِعاً صَنَعَهَا أَ لَا تَرَى أَنّکَ إِذَا نَظَرْتَ إِلَى بِنَاءٍ مُشَیّدٍ مَبْنِیٍّ عَلِمْتَ أَنّ لَهُ بَانِیاً وَ إِنْ کُنْتَ لَمْ تَرَ الْبَانِیَ وَ لَمْ تُشَاهِدْهُ قَالَ فَمَا هُوَ قَالَ شَیْءٌ بِخِلَافِ الْأَشْیَاءِ ارْجِعْ بِقَوْلِی إِلَى إِثْبَاتِ مَعْنًى وَ أَنّهُ شَیْءٌ بِحَقِیقَةِ الشّیْئِیّةِ غَیْرَ أَنّهُ لَا جِسْمٌ وَ لَا صُورَةٌ وَ لَا یُحَسّ وَ لَا یُجَسّ وَ لَا یُدْرَکُ بِالْحَوَاسّ الْخَمْسِ لَا تُدْرِکُهُ الْأَوْهَامُ وَ لَا تَنْقُصُهُ الدّهُورُ وَ لَا تُغَیّرُهُ اْأَزْمَانُ
5- علی بن ابراهیم عن ابیه عن عباس بن عمرو الفقیمی عن هشام بن الحکم فی حدیث الزندیق الذی اتى ابا عبد الله ع و کان من قول ابی عبد الله ع لا یخلو قولک انهما اثنان من ان یکونا قدیمین قویین او یکونا ضعیفین او یکون احدهما قویا و الاخر ضعیفا فان کانا قویین فلم لا یدفع کل واحد منهما صاحبه و یتفرد بالتدبیر و ان زعمت ان احدهما قوی و الاخر ضعیف ثبت انه واحد کما نقول للعجز الظاهر فی الثانی فان قلت انهما اثنان لم یخل من ان یکونا متفقین من کل جهة او مفترقین من کل جهة فلما راینا الخلق منتظما و الفلک جاریا و التدبیر واحدا و اللیل و النهار و الشمس و القمر دل صحة الامر و التدبیر و ایتلاف الامر على ان المدبر واحد ثم یلزمک ان ادعیت اثنین فرجة ما بینهما حتى یکونا اثنین فصارت الفرجة ثالثا بینهما قدیما معهما فیلزمک ثلاثة فان ادعیت ثلاثة لزمک ما قلت فی الاثنین حتى تکون بینهم فرجة فیکونوا خمسة ثم یتناهى فی العدد الى ما لا نهایة له فی الکثرة قال هشام فکان من سوال الزندیق ان قال فما الدلیل علیه فقال ابو عبد الله ع وجود الافاعیل دلت على ان صانعا صنعها ا لا ترى انک اذا نظرت الى بناء مشید مبنی علمت ان له بانیا و ان کنت لم تر البانی و لم تشاهده قال فما هو قال شیء بخلاف الاشیاء ارجع بقولی الى اثبات معنى و انه شیء بحقیقة الشیییة غیر انه لا جسم و لا صورة و لا یحس و لا یجس و لا یدرک بالحواس الخمس لا تدرکه الاوهام و لا تنقصه الدهور و لا تغیره اازمان
اصول کافى جلد 1 صفحه: 105 روایة 5
ترجمه :
5 هشام بن حکم گوید: قسمتى از سخن امام صادق علیهالسلام به زندیقى که خدمتش رسید این بود: اینکه گوئى خدا دوتاست بیرون از این نیست که یا هر دو قدیم و قویند و یا هر دو ضعیف یا یکى قوى و دیگرى ضعیف: اگر هر دو قویند پس چرا یکى از آنها دیگرى را دفع نکند تا در اداره جهان هستى تنها باشد (زیرا خدا باید فوق همه قدرتها باشد و اگر قدرتى در برابرش یافت شود نشانه عجز و ناتوانى است) و اگر یکى را قوى و دیگرى را ضعیف پندارى گفتار ما ثابت شود که خداى یکى است بعلت ناتوانى و ضعفى که در دیگرى آشکار است (و اگر هر دو ضعیف باشند پیداست که هیچیک خدا نخواهد بود) (این بیان امام(ع) ساده و روشن و مطابق فهم عامه مردم است، اکنون همین مطلب را با استدلالى دقیقتر که مناسب فهم خواص و نکته سنجانست بیان مىفرماید از ملاصدرا) اگر بگوئى خدا دو تاست بیرون از این نیست که یا هر دو در تمام جهات برابرند یا از تمام جهات مختلف و متمایزند، چون ما امر خلقت را منظم مىبینم و فلک را در گردش و تدبیر جهانرا یکسان و شب و روز و خورشید و ماه را مرتب: درستى کار و تدبیر و هماهنگى آن دلالت کند که ناظم یکى است بعلاوه اگر ادعاى دو خدا کنى بر تو لازمست میانهاى بین آنها قائل شوى تا دوئیت آنها درست شود بنابراین آن میانه خداى سومى قدیمى است بین آن دو پس سه خدا گردنگیر شود و اگر سه خدا ادعا کنى بر تو لازم شود آنچه در دو خدا گفتم که بین آنها میانه باشد بنابراین خدایان پنج مىشوند و همچنین در شماره بالا مىرود و زیادى خدا بىنهایت مىشود، هشام گوید از جمله سؤال زندیق این بود که گفت. دلیل بر وجود خدا چیست؟ امام علیهالسلام فرمود: وجود ساختهها دلالت دارد بر اینکه سازندهاى آنها را ساخته، مگر نمىدانى که چون ساختمان افراشته و استوارى بینى یقین کنى که بنائى داشته اگر چه تو آن بنا را ندیده و مشاهده نکرده باشى، زندیق گفت خدا چیست؟ فرمود: خدا چیزى است بر خلاف همه چیز به عبارت دیگر ثابت کردن معنائى است و اینکه او چیزى است به حقیقت (((چیز بودن))) جز این که جسم و شرک نیست، دیده نشود، لمس نگردد، به هیچ یک از حواس پنجگانه درک نشود: خیالها او را در نیابند، و گذشت زمان کاهشش ندهد و دگرگونش نسازد.
2- مُحَمّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللّهِ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ سَعِیدٍ قَالَ سُئِلَ أَبُو جَعْفَرٍ الثّانِی ع یَجُوزُ أَنْ یُقَالَ لِلّهِ إِنّهُ شَیْءٌ قَالَ نَعَمْ یُخْرِجُهُ مِنَ الْحَدّیْنِ حَدّ التّعْطِیلِ وَ حَدّ التّشْبِیهِ
2- محمد بن ابی عبد الله عن محمد بن اسماعیل عن الحسین بن الحسن عن بکر بن صالح عن الحسین بن سعید قال سیل ابو جعفر الثانی ع یجوز ان یقال لله انه شیء قال نعم یخرجه من الحدین حد التعطیل و حد التشبیه
اصول کافى جلد 1 صفحه: 109 روایة: 2
ترجمه :
از امام باقر علیه السلام سؤال شد: رواست که بخدا گویند چیزیست؟ فرمود: آرى چیزى که او را از حد تعطیل (خدائى نیست) و حد تشبیه (مانند ساختن او را بمخلوق) خارج کند (یعنى چون گوئى خدا چیزیست اعتراف بوجودش کردهاى پس کافر و طبیعى نیستى اما باید بدانى که او چیزیست ببمانند).
3- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ یُونُسَ عَنْ أَبِی الْمَغْرَاءِ رَفَعَهُ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ إِنّ اللّهَ خِلْوٌ مِنْ خَلْقِهِ وَ خَلْقَهُ خِلْوٌ مِنْهُ وَ کُلّ مَا وَقَعَ عَلَیْهِ اسْمُ شَیْءٍ فَهُوَ مَخْلُوقٌ مَا خَلَا اللّهَ
3- علی بن ابراهیم عن محمد بن عیسى عن یونس عن ابی المغراء رفعه عن ابی جعفر ع قال قال ان الله خلو من خلقه و خلقه خلو منه و کل ما وقع علیه اسم شیء فهو مخلوق ما خلا الله
اصول کافى جلد 1 صفحه: 109 روایة 3
ترجمه :
امام باقر علیهالسلام فرمود: ذات خدا از مخلوقش جدا و مخلوقش از ذات او جداست (به هیچ وجه شباهتى در میان نیست) و هر آنچه نام (((چیز))) بر او صادق باشد جز خدا مخلوقست.
1- مُحَمّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ عَبْدِ اللّهِ بْنِ الْحَسَنِ الْعَلَوِیّ وَ عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنِ الْمُخْتَارِ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ الْمُخْتَارِ الْهَمْدَانِیّ جَمِیعاً عَنِ الْفَتْحِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ أَدْنَى الْمَعْرِفَةِ فَقَالَ الْإِقْرَارُ بِأَنّهُ لَا إِلَهَ غَیْرُهُ وَ لَا شِبْهَ لَهُ وَ لَا نَظِیرَ وَ أَنّهُ قَدِیمٌ مُثْبَتٌ مَوْجُودٌ غَیْرُ فَقِیدٍ وَ أَنّهُ لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ
1- محمد بن الحسن عن عبد الله بن الحسن العلوی و علی بن ابراهیم عن المختار بن محمد بن المختار الهمدانی جمیعا عن الفتح بن یزید عن ابی الحسن ع قال سالته عن ادنى المعرفة فقال الاقرار بانه لا اله غیره و لا شبه له و لا نظیر و انه قدیم مثبت موجود غیر فقید و انه لیس کمثله شیء
اصول کافى جلد 1 صفحه: 115 روایة: 1
ترجمه :
فتح بن یزید گوید: از حضرت ابوالحسن علیهالسلام راجع بکمترین حد خداشناسى پرسیدم: فرمود: اقرار داشتن باینکه جز او خدائى نیست و مانندى (در صفات) و نظیرى (در الوهیت) ندارد و او قدیم است و پا برجا، موجود است و گم نشدنى و اینکه چیزى مانندش نیست.
1- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى بْنِ عُبَیْدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ ابْنِ رِئَابٍ وَ عَنْ غَیْرِ وَاحِدٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ مَنْ عَبَدَ اللّهَ بِالتّوَهّمِ فَقَدْ کَفَرَ وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ دُونَ الْمَعْنَى فَقَدْ کَفَرَ وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ وَ الْمَعْنَى فَقَدْ أَشْرَکَ وَ مَنْ عَبَدَ الْمَعْنَى بِإِیقَاعِ الْأَسْمَاءِ عَلَیْهِ بِصِفَاتِهِ الّتِی وَصَفَ بِهَا نَفْسَهُ فَعَقَدَ عَلَیْهِ قَلْبَهُ وَ نَطَقَ بِهِ لِسَانُهُ فِی سَرَائِرِهِ وَ عَلَانِیَتِهِ فَأُولَئِکَ أَصْحَابُ أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ ع حَقّاً وَ فِی حَدِیثٍ آخَرَ أُولَئِکَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقّاً
1- علی بن ابراهیم عن محمد بن عیسى بن عبید عن الحسن بن محبوب عن ابن ریاب و عن غیر واحد عن ابی عبد الله ع قال من عبد الله بالتوهم فقد کفر و من عبد الاسم دون المعنى فقد کفر و من عبد الاسم و المعنى فقد اشرک و من عبد المعنى بایقاع الاسماء علیه بصفاته التی وصف بها نفسه فعقد علیه قلبه و نطق به لسانه فی سرایره و علانیته فاولیک اصحاب امیر المومنین ع حقا و فی حدیث اخر اولیک هم المومنون حقا
اصول کافى جلد 1 ص :116 روایة 1
ترجمه :
امام صادق علیهالسلام فرمود: کسى که خدا از روى خیال خود پرستد کافر است، کسى که تنها نام خدا را بدون صاحب نام پرستد کافر است کسى که نام و صاحب نام را با هم پرستد مشرک است، کسى که صاحب نام پرستد و با صفاتى که خود را به آن ستوده نامها را هم بر آن تطبیق کند و دل بدان محکم کند و در نهان و آشکارش بزبان آورد اینها اصحاب حقیقى امیرالمؤمنین علیهالسلام مىباشند.
و در حدیث دیگر است: ایشان مؤمنین حقیقى مىباشند.
2- مُحَمّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى وَ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَیْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ حَمّادِ بْنِ عَمْرٍو النّصِیبِیّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ عَنْ قُلْ هُوَ اللّهُ أَحَدٌ فَقَالَ نِسْبَةُ اللّهِ إِلَى خَلْقِهِ أَحَداً صَمَداً أَزَلِیّاً صَمَدِیّاً لَا ظِلّ لَهُ یُمْسِکُهُ وَ هُوَ یُمْسِکُ الْأَشْیَاءَ بِأَظِلّتِهَا عَارِفٌ بِالْمَجْهُولِ مَعْرُوفٌ عِنْدَ کُلّ جَاهِلٍ فَرْدَانِیّاً لَا خَلْقُهُ فِیهِ وَ لَا هُوَ فِی خَلْقِهِ غَیْرُ مَحْسُوسٍ وَ لَا مَجْسُوسٍ لَا تُدْرِکُهُ الْأَبْصَارُ عَلَا فَقَرُبَ وَ دَنَا فَبَعُدَ وَ عُصِیَ فَغَفَرَ وَ أُطِیعَ فَشَکَرَ لَا تَحْوِیهِ أَرْضُهُ وَ لَا تُقِلّهُ سَمَاوَاتُهُ حَامِلُ الْأَشْیَاءِ بِقُدْرَتِهِ دَیْمُومِیٌّ أَزَلِیٌّ لَا یَنْسَى وَ لَا یَلْهُو وَ لَا یَغْلَطُ وَ لَا یَلْعَبُ وَ لَا لِإِرَادَتِهِ فَصْلٌ وَ فَصْلُهُ جَزَاءٌ وَ أَمْرُهُ وَاقِعٌ لَمْ یَلِدْ فَیُورَثَ وَ لَمْ یُولَدْ فَیُشَارَکَ وَ لَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ
2- محمد بن یحیى عن احمد بن محمد بن عیسى و محمد بن الحسین عن ابن محبوب عن حماد بن عمرو النصیبی عن ابی عبد الله ع قال سالت ابا عبد الله عن قل هو الله احد فقال نسبة الله الى خلقه احدا صمدا ازلیا صمدیا لا ظل له یمسکه و هو یمسک الاشیاء باظلتها عارف بالمجهول معروف عند کل جاهل فردانیا لا خلقه فیه و لا هو فی خلقه غیر محسوس و لا مجسوس لا تدرکه الابصار علا فقرب و دنا فبعد و عصی فغفر و اطیع فشکر لا تحویه ارضه و لا تقله سماواته حامل الاشیاء بقدرته دیمومی ازلی لا ینسى و لا یلهو و لا یغلط و لا یلعب و لا لارادته فصل و فصله جزاء و امره واقع لم یلد فیورث و لم یولد فیشارک و لم یکن له کفوا احد
اصول کافى جلد 1 صفحه: 123 روایة: 2
ترجمه :
2- حماد نصیبى گوید از امام صادق علیهالسلام درباره (((قل هوالله احد))) پرسیدم فرمود: نسبت خداست به مخلوقش یکتاست، مقصود مخلوق (بىخلل) است، همیشگى است، نیاز مخلوق به اوست او را دست آویزى نباشد که نگاهش دارد، بلکه او همه چیز را با دست آویزشان نگهدارد، مجهول را شناسد و نزد هر جاهلى معروفست (زیرامعرفت حق فطرى بشر است و آثار وجودش عالم و جاهل را فرا گرفته است) یکتاست، نه مخلوقش در او باشند و نه او در مخلوقش، محسوس نیست و بلمس در نیاید، دیدگان درکش نکنند، بلند است تا آنجا که نزدیکست (رتبه علم و قدرتش به قدرى بالاست که به همه مخلوقش از نزدیک احاطه دارد) نزدیکست تا آنجا که دور است (از شدت ظهورش مخفى است) نافرمانى شود و بیامرزد. اطاعت شود و پاداش دهد، زمینش او را فرانگیرد و آسمانهایش حامل او نگردند، او با قدرتش همه چیز را برداشته، بىپایان و بىآغاز است فراموش نکند بیهودهگرى ننماید غلط نرود، بازى نکند، خواستش را منعى نیست (هر چه خواهد فورا پدید آید) داوریش (در قیامت) پاداش است (ستم و جور در آن نیست) و فرمانش جاریست: فرزند ندارد تا ارثش برند (چیزى از او جدا نشده تا قسمتى از او به دیگرى منتقل شده باشد) زائیده نیست تا شریکش باشند (تا پدرانش انباز او بلکه بالاتر از او باشند) (از چیزى جدا نشده تا آن چیز در صفات و خصوصیات شریک و مانندش باشد) و هیچ کس همتاى او نیست.
- مُحَمّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَلِیّ بْنِ رِئَابٍ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع تَکَلّمُوا فِی خَلْقِ اللّهِ وَ لَا تَتَکَلّمُوا فِی اللّهِ فَإِنّ الْکَلَامَ فِی اللّهِ لَا یَزْدَادُ صَاحِبَهُ إِلّا تَحَیّراً وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى عَنْ حَرِیزٍ تَکَلّمُوا فِی کُلّ شَیْءٍ وَ لَا تَتَکَلّمُوا فِی ذَاتِ اللّهِ
- محمد بن الحسن عن سهل بن زیاد عن الحسن بن محبوب عن علی بن ریاب عن ابی بصیر قال قال ابو جعفر ع تکلموا فی خلق الله و لا تتکلموا فی الله فان الکلام فی الله لا یزداد صاحبه الا تحیرا و فی روایة اخرى عن حریز تکلموا فی کل شیء و لا تتکلموا فی ذات الله
اصول کافى جلد 1 ص :124 روایة: 1
ترجمه :
1- امام باقر علیهالسلام فرمود: درباره خلق خدا سخن گوئید و راجع به خدا سخن نگوئید زیرا سخن راجع به خدا جز سرگردانى براى گوینده زیاد نکند. و در روایت دیگرى از حریز است درباره هر چیزى سخن گوئید ولى راع به ذات خدا سخن نگوئید.
2- مُحَمّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عَبْدِ الرّحْمَنِ بْنِ الْحَجّاجِ عَنْ سُلَیْمَانَ بْنِ خَالِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ یَقُولُ وَ أَنّ إِلى رَبّکَ الْمُنْتَهى فَإِذَا انْتَهَى الْکَلَامُ إِلَى اللّهِ فَأَمْسِکُوا
2- محمد بن یحیى عن احمد بن محمد عن ابن ابی عمیر عن عبد الرحمن بن الحجاج عن سلیمان بن خالد قال قال ابو عبد الله ع ان الله عز و جل یقول و ان الى ربک المنتهى فاذا انتهى الکلام الى الله فامسکوا
اصول کافى جلد 1 ص :125 روایة: 2
ترجمه :
2- امام صادق علیهالسلام گوید: خداى عزوجل مىفرماید (43 سوره 53) همانا پایان و سرانجام سوى پروردگارت باشد. پس چون سخن به خدا رسید باز ایستید.
3- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ أَبِی أَیّوبَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع یَا مُحَمّدُ إِنّ النّاسَ لَا یَزَالُ بِهِمُ الْمَنْطِقُ حَتّى یَتَکَلّمُوا فِی اللّهِ فَإِذَا سَمِعْتُمْ ذَلِکَ فَقُولُوا لَا إِلَهَ إِلّا اللّهُ الْوَاحِدُ الّذِی لَیْسَ کَمِثْلِهِ شَیْءٌ
3- علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن ابی ایوب عن محمد بن مسلم قال قال ابو عبد الله ع یا محمد ان الناس لا یزال بهم المنطق حتى یتکلموا فی الله فاذا سمعتم ذلک فقولوا لا اله الا الله الواحد الذی لیس کمثله شیء
اصول کافى جلد 1 ص :125 روایة: 3
ترجمه :
3- و به محمد بن مسلم فرمود: اى محمد مردم همیشه و از هر درى سخن گویند تا آنجا که درباره خدا هم سخن گویند چون شما آنرا شنیدید، بگوئید: شایسته پرسش جز خداى یکتاى بیمانند نیست.
4- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ أَبِی عُبَیْدَةَ الْحَذّاءِ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع یَا زِیَادُ إِیّاکَ وَ الْخُصُومَاتِ فَإِنّهَا تُورِثُ الشّکّ وَ تَهْبِطُ الْعَمَلَ وَ تُرْدِی صَاحِبَهَا وَ عَسَى أَنْ یَتَکَلّمَ بِالشّیْءِ فَلَا یُغْفَرَ لَهُ إِنّهُ کَانَ فِیمَا مَضَى قَوْمٌ تَرَکُوا عِلْمَ مَا وُکّلُوا بِهِ وَ طَلَبُوا عِلْمَ مَا کُفُوهُ حَتّى انْتَهَى کَلَامُهُمْ إِلَى اللّهِ فَتَحَیّرُوا حَتّى إِنْ کَانَ الرّجُلُ لَیُدْعَى مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ فَیُجِیبُ مِنْ خَلْفِهِ وَ یُدْعَى مِنْ خَلْفِهِ فَیُجِیبُ مِنْ بَیْنِ یَدَیْهِ وَ فِی رِوَایَةٍ أُخْرَى حَتّى تَاهُوا فِی الْأَرْضِ
4- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن محمد بن حمران عن ابی عبیدة الحذاء قال قال ابو جعفر ع یا زیاد ایاک و الخصومات فانها تورث الشک و تهبط العمل و تردی صاحبها و عسى ان یتکلم بالشیء فلا یغفر له انه کان فیما مضى قوم ترکوا علم ما وکلوا به و طلبوا علم ما کفوه حتى انتهى کلامهم الى الله فتحیروا حتى ان کان الرجل لیدعى من بین یدیه فیجیب من خلفه و یدعى من خلفه فیجیب من بین یدیه و فی روایة اخرى حتى تاهوا فی الارض
اصول کافى جلد 1 صفحه: 125 روایة: 4
ترجمه :
4- امام باقر به زیاد فرمود: اى زیاد از گفتگوهاى دشمنى خیز بپرهیز که موجب شک شود و عمل را تباه کند و صاحبش را هلاک نماید و ممکن است در آن میان کسى سخنى گوید و آمرزیده نشود، در زمان گذشته مردمى علمى را که واگذارشان شده بودند ترک کردند و در طلب علمى که از آن نهى شده بودند رفتند تا آنجا که سخنشان به خدا رسید و سرگردان شدند و کارشان ( در حیرت و دهشت) به جائى رسید که مردى را از پیش او صدا مىزدند و او به پشت سرش جواب مىداد و از پشت سرش صدا مىکردند و او به پیش رو پاسخ مىگفت و در روایت دیگر است: تا آنجا که در زمین سرگردان شدند.
7- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ الْحَمِیدِ عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِینٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ ع قَالَ إِیّاکُمْ وَ التّفَکّرَ فِی اللّهِ وَ لَکِنْ إِذَا أَرَدْتُمْ أَنْ تَنْظُرُوا إِلَى عَظَمَتِهِ فَانْظُرُوا إِلَى عَظِیمِ خَلْقِهِ
7- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن محمد بن عبد الحمید عن العلاء بن رزین عن محمد بن مسلم عن ابی جعفر ع قال ایاکم و التفکر فی الله و لکن اذا اردتم ان تنظروا الى عظمته فانظروا الى عظیم خلقه
اصول کافى جلد 1 صفحه: 126 روایة: 7
ترجمه :
7- امام باقر علیهالسلام فرمود: از تفکر درباره خدا بپرهیزید، ولى اگر خواستید در عظمتش بیندیشید در عظمت خلقش نظر کنید.
5- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَلِیّ بْنِ مَعْبَدٍ عَنْ عَبْدِ اللّهِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ أَبِیهِ قَالَ حَضَرْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع فَدَخَلَ عَلَیْهِ رَجُلٌ مِنَ الْخَوَارِجِ فَقَالَ لَهُ یَا أَبَا جَعْفَرٍ أَیّ شَیْءٍ تَعْبُدُ قَالَ اللّهَ تَعَالَى قَالَ رَأَیْتَهُ قَالَ بَلْ لَمْ تَرَهُ الْعُیُونُ بِمُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَکِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ لَا یُعْرَفُ بِالْقِیَاسِ وَ لَا یُدْرَکُ بِالْحَوَاسّ وَ لَا یُشَبّهُ بِالنّاسِ مَوْصُوفٌ بِالْآیَاتِ مَعْرُوفٌ بِالْعَلَامَاتِ لَا یَجُورُ فِی حُکْمِهِ ذَلِکَ اللّهُ لَا إِلَهَ إِلّا هُوَ قَالَ فَخَرَجَ الرّجُلُ وَ هُوَ یَقُولُ اللّهُ أَعْلَمُ حَیْثُ یَجْعَلُ رِسالَتَهُ
5- علی بن ابراهیم عن ابیه عن علی بن معبد عن عبد الله بن سنان عن ابیه قال حضرت ابا جعفر ع فدخل علیه رجل من الخوارج فقال له یا ابا جعفر ای شیء تعبد قال الله تعالى قال رایته قال بل لم تره العیون بمشاهدة الابصار و لکن راته القلوب بحقایق الایمان لا یعرف بالقیاس و لا یدرک بالحواس و لا یشبه بالناس موصوف بالایات معروف بالعلامات لا یجور فی حکمه ذلک الله لا اله الا هو قال فخرج الرجل و هو یقول الله اعلم حیث یجعل رسالته
اصول کافى جلد 1 ص :131 روایة: 5
ترجمه :
مردى از خوارج خدمت امام باقر علیهالسلام رسید و عرض کرد: اى أبا جعفر چه چیز را مىپرسى؟ فرمود: خداى تعالى را، گفت او را دیدهئى فرمود: دیدگان او را بینائى چشم نبینند ولى دلها او را بحقیقت ایمان دیدهاند، با سنجش شناخته نشود و با حواس درک نشود و به مردم مانند نیست، با آیاتش توصیف شده و با علامات شناخته شده، در داوریش ستم نکد، اوست خدا سزاوار پرستشى جز او نیست، مرد خارجى بیرون رفت و میگفت: خدا داناتر است که رسالت خویش را کجا قرار دهد.
6- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ أَبِی نَصْرٍ عَنْ أَبِی الْحَسَنِ الْمَوْصِلِیّ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ جَاءَ حِبْرٌ إِلَى أَمِیرِ الْمُؤْمِنِینَ صَلَوَاتُ اللّهِ عَلَیْهِ فَقَالَ یَا أَمِیرَ الْمُؤْمِنِینَ هَلْ رَأَیْتَ رَبّکَ حِینَ عَبَدْتَهُ قَالَ فَقَالَ وَیْلَکَ مَا کُنْتُ أَعْبُدُ رَبّاً لَمْ أَرَهُ قَالَ وَ کَیْفَ رَأَیْتَهُ قَالَ وَیْلَکَ لَا تُدْرِکُهُ الْعُیُونُ فِی مُشَاهَدَةِ الْأَبْصَارِ وَ لَکِنْ رَأَتْهُ الْقُلُوبُ بِحَقَائِقِ الْإِیمَانِ
6- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن احمد بن محمد بن ابی نصر عن ابی الحسن الموصلی عن ابی عبد الله ع قال جاء حبر الى امیر المومنین صلوات الله علیه فقال یا امیر المومنین هل رایت ربک حین عبدته قال فقال ویلک ما کنت اعبد ربا لم اره قال و کیف رایته قال ویلک لا تدرکه العیون فی مشاهدة الابصار و لکن راته القلوب بحقایق الایمان
اصول کافى جلد 1 ص :131 روایة: 6
ترجمه :
امام صادق علیهالسلام فرمود: عالمى خدمت امیرالمؤمنین رسید و گفت اى امیرمؤمنان: پروردگارت را هنگام پرستش او دیدهئى! فرمود: واى بر تو! من آن نیستم که پروردگارى را که ندیدهام بپرستم، عرضکرد: چگونه او را دیدهاى؟ فرمود: واى بر تو دیدگان هنگام نظر افکندن او را درک نکنند ولى دلها با حقایق ایمان او را دیدهاند.
6- سَهْلٌ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ حَکِیمٍ قَالَ کَتَبَ أَبُو الْحَسَنِ مُوسَى بْنُ جَعْفَرٍ ع إِلَى أَبِی أَنّ اللّهَ أَعْلَى وَ أَجَلّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ یُبْلَغَ کُنْهُ صِفَتِهِ فَصِفُوهُ بِمَا وَصَفَ بِهِ نَفْسَهُ وَ کُفّوا عَمّا سِوَى ذَلِکَ
6- سهل عن محمد بن عیسى عن ابراهیم عن محمد بن حکیم قال کتب ابو الحسن موسى بن جعفر ع الى ابی ان الله اعلى و اجل و اعظم من ان یبلغ کنه صفته فصفوه بما وصف به نفسه و کفوا عما سوى ذلک
اصول کافى جلد 1 صفحه: 137 روایة 6
ترجمه :
6- محمد بن حکیم گوید: موسى بن جعفر علیهالسلام به پدرم نوشت: خدا بالاتر و والاتر و بزرگتر از این است که حقیقت صفتش درک شود، پس او را به آنچه خود توصیف نموده بستائید و از غیر آن باز ایستید (از پیش خود چیزى نگوئید).
7- سَهْلٌ عَنِ السّنْدِیّ بْنِ الرّبِیعِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ حَفْصٍ أَخِی مُرَازِمٍ عَنِ الْمُفَضّلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ ع عَنْ شَیْءٍ مِنَ الصّفَةِ فَقَالَ لَا تَجَاوَزْ مَا فِی الْقُرْآنِ
7- سهل عن السندی بن الربیع عن ابن ابی عمیر عن حفص اخی مرازم عن المفضل قال سالت ابا الحسن ع عن شیء من الصفة فقال لا تجاوز ما فی القران
اصول کافى جلد 1 صفحه: 137 روایة: 7
ترجمه :
7- مفصل گوید از حضرت ابوالحسن علیهالسلام مطلبى از صفت خدا پرسیدم، فرمود: از آنچه در قرآن است تجاوز نکنید.
11- مُحَمّدُ بْنُ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ حَمّادِ بْنِ عِیسَى عَنْ رِبْعِیّ بْنِ عَبْدِ اللّهِ عَنِ الْفُضَیْلِ بْنِ یَسَارٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع یَقُولُ إِنّ اللّهَ لَا یُوصَفُ وَ کَیْفَ یُوصَفُ وَ قَدْ قَالَ فِی کِتَابِهِ وَ ما قَدَرُوا اللّهَ حَقّ قَدْرِهِ فَلَا یُوصَفُ بِقَدَرٍ إِلّا کَانَ أَعْظَمَ مِنْ ذَلِکَ
11- محمد بن اسماعیل عن الفضل بن شاذان عن حماد بن عیسى عن ربعی بن عبد الله عن الفضیل بن یسار قال سمعت ابا عبد الله ع یقول ان الله لا یوصف و کیف یوصف و قد قال فی کتابه و ما قدروا الله حق قدره فلا یوصف بقدر الا کان اعظم من ذلک
اصول کافى جلد 1 صفحه: 138 روایة: 11
ترجمه :
11- امام صادق علیهالسلام فرمود: همانا خدا را توصیف نتوان کرد چگونه توان توصیفش نمود که در کتابش فرماید: (91 صوره 6) خدا را چنانکه شأن اوست نشناختند، پس خدا با هیچ مقیاسى توصیف نشود جز آنکه بزرگتر از آنست.
بَابُ صِفَاتِ الذّاتِ
1- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ الطّیَالِسِیّ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ یَحْیَى عَنِ ابْنِ مُسْکَانَ عَنْ أَبِی بَصِیرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع یَقُولُ لَمْ یَزَلِ اللّهُ عَزّ وَ جَلّ رَبّنَا وَ الْعِلْمُ ذَاتُهُ وَ لَا مَعْلُومَ وَ السّمْعُ ذَاتُهُ وَ لَا مَسْمُوعَ وَ الْبَصَرُ ذَاتُهُ وَ لَا مُبْصَرَ وَ الْقُدْرَةُ ذَاتُهُ وَ لَا مَقْدُورَ فَلَمّا أَحْدَثَ الْأَشْیَاءَ وَ کَانَ الْمَعْلُومُ وَقَعَ الْعِلْمُ مِنْهُ عَلَى الْمَعْلُومِ وَ السّمْعُ عَلَى الْمَسْمُوعِ وَ الْبَصَرُ عَلَى الْمُبْصَرِ وَ الْقُدْرَةُ عَلَى الْمَقْدُورِ قَالَ قُلْتُ فَلَمْ یَزَلِ اللّهُ مُتَحَرّکاً قَالَ فَقَالَ تَعَالَى اللّهُ عَنْ ذَلِکَ إِنّ الْحَرَکَةَ صِفَةٌ مُحْدَثَةٌ بِالْفِعْلِ قَالَ قُلْتُ فَلَمْ یَزَلِ اللّهُ مُتَکَلّماً قَالَ فَقَالَ إِنّ الْکَلَامَ صِفَةٌ مُحْدَثَةٌ لَیْسَتْ بِأَزَلِیّةٍ کَانَ اللّهُ عَزّ وَ جَلّ وَ لَا مُتَکَلّمَ
1- علی بن ابراهیم عن محمد بن خالد الطیالسی عن صفوان بن یحیى عن ابن مسکان عن ابی بصیر قال سمعت ابا عبد الله ع یقول لم یزل الله عز و جل ربنا و العلم ذاته و لا معلوم و السمع ذاته و لا مسموع و البصر ذاته و لا مبصر و القدرة ذاته و لا مقدور فلما احدث الاشیاء و کان المعلوم وقع العلم منه على المعلوم و السمع على المسموع و البصر على المبصر و القدرة على المقدور قال قلت فلم یزل الله متحرکا قال فقال تعالى الله عن ذلک ان الحرکة صفة محدثة بالفعل قال قلت فلم یزل الله متکلما قال فقال ان الکلام صفة محدثة لیست بازلیة کان الله عز و جل و لا متکلم
اصول کافى جلد 1 صفحه: 143 روایة: 1
ترجمه :
ابوبصیر گوید: شنیدم که امام صادق علیهالسلام مىفرمود خداى عزوجل همیشه پروردگار ما و علم عین ذاتش بوده آنگاه که معلومى وجود نداشت و شنیدن عین ذاتش بود زمانیکه شنیده شدهاى وجود نداشت و بینائى عین ذاتش بوده آنگاه که دیده شدهئى وجود نداشت و قدرت عین ذاتش بوده زمانیکه مقدورى نبود، پس چون اشیاء را پدید آورد و معلوم موجود شد علمش بر معلوم منطبق گشت و شنیدنش بر شنیده شد و بینائیش بر دیده شده و قدرتش بر مقدور ابوبصیر گوید: عرض کردم: پس خدا همیشه متکلم است؟ فرمود: کلام صفتى است پدید شونده ازلى و قدیم نیست، خداى بود و متکلم نبود.
2- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ الْعَبّاسِ بْنِ عَمْرٍو عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ قَالَ فِی حَدِیثِ الزّنْدِیقِ الّذِی سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع أَنّهُ قَالَ لَهُ أَ تَقُولُ إِنّهُ سَمِیعٌ بَصِیرٌ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ هُوَ سَمِیعٌ بَصِیرٌ سَمِیعٌ بِغَیْرِ جَارِحَةٍ وَ بَصِیرٌ بِغَیْرِ آلَةٍ بَلْ یَسْمَعُ بِنَفْسِهِ وَ یُبْصِرُ بِنَفْسِهِ وَ لَیْسَ قَوْلِی إِنّهُ سَمِیعٌ بِنَفْسِهِ أَنّهُ شَیْءٌ وَ النّفْسُ شَیْءٌ آخَرُ وَ لَکِنّی أَرَدْتُ عِبَارَةً عَنْ نَفْسِی إِذْ کُنْتُ مَسْئُولًا وَ إِفْهَاماً لَکَ إِذْ کُنْتَ سَائِلًا فَأَقُولُ یَسْمَعُ بِکُلّهِ لَا أَنّ کُلّهُ لَهُ بَعْضٌ لِأَنّ الْکُلّ لَنَا لَهُ بَعْضٌ وَ لَکِنْ أَرَدْتُ إِفْهَامَکَ وَ التّعْبِیرُ عَنْ نَفْسِی وَ لَیْسَ مَرْجِعِی فِی ذَلِکَ کُلّهِ إِلّا أَنّهُ السّمِیعُ الْبَصِیرُ الْعَالِمُ الْخَبِیرُ بِلَا اخْتِلَافِ الذّاتِ وَ لَا اخْتِلَافِ مَعْنًى
2- علی بن ابراهیم عن ابیه عن العباس بن عمرو عن هشام بن الحکم قال فی حدیث الزندیق الذی سال ابا عبد الله ع انه قال له ا تقول انه سمیع بصیر فقال ابو عبد الله هو سمیع بصیر سمیع بغیر جارحة و بصیر بغیر الة بل یسمع بنفسه و یبصر بنفسه و لیس قولی انه سمیع بنفسه انه شیء و النفس شیء اخر و لکنی اردت عبارة عن نفسی اذ کنت مسیولا و افهاما لک اذ کنت سایلا فاقول یسمع بکله لا ان کله له بعض لان الکل لنا له بعض و لکن اردت افهامک و التعبیر عن نفسی و لیس مرجعی فی ذلک کله الا انه السمیع البصیر العالم الخبیر بلا اختلاف الذات و لا اختلاف معنى
اصول کافى جلد 1 صفحه: 147 روایة: 2
ترجمه :
امام صادق بزندیقى که به آن حضرت عرض کرد: آیا خدا شنوا او بیناست؟ فرمود: خدا شنوا و بیناست شنواست بدون عضو، بیناست بدون ابزار، بلکه بذات خود مىشنود و بذات خود مىبیند و اینکه گویم بذات خود مىشنود معنیش این نیست که او چیزیست و ذات چیز دیگر، ولى چون تو از من پرسیدى براى فهمانیدن بتو خواستم آنچه در دل دارم بلفظ آورم، پس مىگویم خدا مىشنوم به تمام ذاتش ولى نه به آن معنى که ذاتش بعض و پاره داشته باشد چنانکه تمام ما داراى بعض است بلکه مقصودم فهمانیدن بتو و تعبیر از ضمیرم بود و بازگشت سخنم به این است که او شنوا، بینا، دانا: آگاهست بدون آنکه ذات و صفتش اختلاف و کثرت پیدا کند (براى این جمله در حدیث 308 توضیح کامل مىآید).
- مُحَمّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللّهِ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَلِیّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ بُکَیْرِ بْنِ أَعْیَنَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِ اللّهِ ع عِلْمُ اللّهِ وَ مَشِیئَتُهُ هُمَا مُخْتَلِفَانِ أَوْ مُتّفِقَانِ فَقَالَ الْعِلْمُ لَیْسَ هُوَ الْمَشِیئَةَ أَ لَا تَرَى أَنّکَ تَقُولُ سَأَفْعَلُ کَذَا إِنْ شَاءَ اللّهُ وَ لَا تَقُولُ سَأَفْعَلُ کَذَا إِنْ عَلِمَ اللّهُ فَقَوْلُکَ إِنْ شَاءَ اللّهُ دَلِیلٌ عَلَى أَنّهُ لَمْ یَشَأْ فَإِذَا شَاءَ کَانَ الّذِی شَاءَ کَمَا شَاءَ وَ عِلْمُ اللّهِ السّابِقُ لِلْمَشِیئَةِ
- محمد بن ابی عبد الله عن محمد بن اسماعیل عن الحسین بن الحسن عن بکر بن صالح عن علی بن اسباط عن الحسن بن الجهم عن بکیر بن اعین قال قلت لابی عبد الله ع علم الله و مشییته هما مختلفان او متفقان فقال العلم لیس هو المشییة ا لا ترى انک تقول سافعل کذا ان شاء الله و لا تقول سافعل کذا ان علم الله فقولک ان شاء الله دلیل على انه لم یشا فاذا شاء کان الذی شاء کما شاء و علم الله السابق للمشییة
اصول کافى ج 1 صفحه: 148 روایة 2
ترجمه :
بکیربن اعین گوید: بامام صادق علیه السلام عرضکردم علم و مشیت خدا با هم فرق دارند یا یک چیزند فرمود: علم غیر مشیت است (دانستن غیر خواستن است) مگر نمىبینى که خودت مىگوئى این کار خواهم کرد و اگر خدا بخواهد و نمىگوئى این کار خواهم کرد اگر خدا بداند، پس اینکه گوئى اگر خدا بخواهد دلیل است بر اینکه خدا نخواسته و چون خواست، آنچه را خواست چنانچه خواست واقع شود، پس علم خدا پیش از مشیت اوست.
4- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنْ عُمَرَ بْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ خَلَقَ اللّهُ الْمَشِیئَةَ بِنَفْسِهَا ثُمّ خَلَقَ الْأَشْیَاءَ بِالْمَشِیئَةِ
4- علی بن ابراهیم عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن عمر بن اذینة عن ابی عبد الله ع قال خلق الله المشییة بنفسها ثم خلق الاشیاء بالمشییة
اصول کافى ج 1 صفحه: 149 روایة: 4
ترجمه :
امام صادق علیه السلام فرمود: خداوند مشیت را بخود مشیت آفرید سپس چیزها را با مشیت آفرید.
7- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِیهِ عَنِ ابْنِ أَبِی عُمَیْرٍ عَنِ ابْنِ أُذَیْنَةَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ الْمَشِیئَةُ مُحْدَثَةٌ جُمْلَةُ الْقَوْلِ فِی صِفَاتِ الذّاتِ وَ صِفَاتِ الْفِعْلِ
7- عدة من اصحابنا عن احمد بن محمد بن خالد عن ابیه عن ابن ابی عمیر عن ابن اذینة عن محمد بن مسلم عن ابی عبد الله ع قال المشییة محدثة جملة القول فی صفات الذات و صفات الفعل
اصول کافى ج: 1 صفحه: 150 روایة: 7
ترجمه :
امام صادق علیه السلام فرمود: مشیت پدید شده است (چنانچه در دو حدیث قبل از قول مرحوم فیض به نقل مجلسى (ره) ذکره شد و آن لحاظ دوم مشیت است که به مخلوق) نسبت پیدا مىکند.
4- مُحَمّدُ بْنُ أَبِی عَبْدِ اللّهِ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ إِسْمَاعِیلَ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ بَکْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنْ عَلِیّ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدِ بْنِ یَزِیدَ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ اسْمُ اللّهِ غَیْرُهُ وَ کُلّ شَیْءٍ وَقَعَ عَلَیْهِ اسْمُ شَیْءٍ فَهُوَ مَخْلُوقٌ مَا خَلَا اللّهَ فَأَمّا مَا عَبّرَتْهُ الْأَلْسُنُ أَوْ عَمِلَتِ الْأَیْدِی فَهُوَ مَخْلُوقٌ وَ اللّهُ غَایَةٌ مِنْ غَایَاتِهِ وَ الْمُغَیّا غَیْرُ الْغَایَةِ وَ الْغَایَةُ مَوْصُوفَةٌ وَ کُلّ مَوْصُوفٍ مَصْنُوعٌ وَ صَانِعُ الْأَشْیَاءِ غَیْرُ مَوْصُوفٍ بِحَدٍّ مُسَمّى لَمْ یَتَکَوّنْ فَیُعْرَفَ کَیْنُونِیّتُهُ بِصُنْعِ غَیْرِهِ وَ لَمْ یَتَنَاهَ إِلَى غَایَةٍ إِلّا کَانَتْ غَیْرَهُ لَا یَزِلّ مَنْ فَهِمَ هَذَا الْحُکْمَ أَبَداً وَ هُوَ التّوْحِیدُ الْخَالِصُ فَارْعَوْهُ وَ صَدّقُوهُ وَ تَفَهّمُوهُ بِإِذْنِ اللّهِ مَنْ زَعَمَ أَنّهُ یَعْرِفُ اللّهَ بِحِجَابٍ أَوْ بِصُورَةٍ أَوْ بِمِثَالٍ فَهُوَ مُشْرِکٌ لِأَنّ حِجَابَهُ وَ مِثَالَهُ وَ صُورَتَهُ غَیْرُهُ وَ إِنّمَا هُوَ وَاحِدٌ مُتَوَحّدٌ فَکَیْفَ یُوَحّدُهُ مَنْ زَعَمَ أَنّهُ عَرَفَهُ بِغَیْرِهِ وَ إِنّمَا عَرَفَ اللّهَ مَنْ عَرَفَهُ بِاللّهِ فَمَنْ لَمْ یَعْرِفْهُ بِهِ فَلَیْسَ یَعْرِفُهُ إِنّمَا یَعْرِفُ غَیْرَهُ لَیْسَ بَیْنَ الْخَالِقِ وَ الْمَخْلُوقِ شَیْءٌ وَ اللّهُ خَالِقُ الْأَشْیَاءِ لَا مِنْ شَیْءٍ کَانَ وَ اللّهُ یُسَمّى بِأَسْمَائِهِ وَ هُوَ غَیْرُ أَسْمَائِهِ وَ الْأَسْمَاءُ غَیْرُهُ
4- محمد بن ابی عبد الله عن محمد بن اسماعیل عن بعض اصحابه عن بکر بن صالح عن علی بن صالح عن الحسن بن محمد بن خالد بن یزید عن عبد الاعلى عن ابی عبد الله ع قال اسم الله غیره و کل شیء وقع علیه اسم شیء فهو مخلوق ما خلا الله فاما ما عبرته الالسن او عملت الایدی فهو مخلوق و الله غایة من غایاته و المغیا غیر الغایة و الغایة موصوفة و کل موصوف مصنوع و صانع الاشیاء غیر موصوف بحد مسمى لم یتکون فیعرف کینونیته بصنع غیره و لم یتناه الى غایة الا کانت غیره لا یزل من فهم هذا الحکم ابدا و هو التوحید الخالص فارعوه و صدقوه و تفهموه باذن الله من زعم انه یعرف الله بحجاب او بصورة او بمثال فهو مشرک لان حجابه و مثاله و صورته غیره و انما هو واحد متوحد فکیف یوحده من زعم انه عرفه بغیره و انما عرف الله من عرفه بالله فمن لم یعرفه به فلیس یعرفه انما یعرف غیره لیس بین الخالق و المخلوق شیء و الله خالق الاشیاء لا من شیء کان و الله یسمى باسمایه و هو غیر اسمایه و الاسماء غیره
اصول کافى جلد 1 صفحه: 153 روایة 4
ترجمه :
امام صادق علیه السلام فرمود: اسم خدا غیر خود اوست و هر آنچه نام (((چیز))) بر آن صادق آید مخلوقست جز خدا و اما آنچه بزبان تعبیر شود (کلمه الله که بزبان آید) یا بدست انجام گیرد (وقتى بخط نوشته شود) آن مخلوق است و خدا مقصودى از مقاصد او است (یعنى آنکه لفظ (((الله))) را گوید یا نویسد مقصودش ذات خداست که بوسیله لفظ و خط باو متوسل مىشود) (لفظ (((الله))) یکى از علامات بسوى خداست) و صاحب غیر توصیف مىشود و هر چیز که توصیف شود مصنوع است ولى صانع همه چیز بهیچ حدى که قابل ذکر باشد توصیف نشود، پدید آورده نشده تا چگونگى پدید آمدنش از روى مصنوعى جز او شناخته شود (از روى ساختن سازندهاش شناخته شود) و مردم در شناسائى او بهر نهایتى که رسند او غیر از آنست، کسیکه این حقیقت را بفهمد هرگز نلغزد، اینست توحید خالص، با اجازه خدا آنرا بجوئید (نگهدارید) و باور کنید و درست بفهمید. هر که گمان کند خدا را باحجاب یا صورت یا مثال شناخته است مشرکست زیرا که حجاب و مثال و صورت غیر خود اوست زیرا او یگانه است و یکتا دانسته پس چگونه او را شناخته باشد کسى عقیده دارد او را بغیر او شناخته، کسیکه خدا را بخدا شناسد او را شناخته است و کسى که او را بخود او نشناسد او را نشناخته است بلکه غیر او را شناخته، میان خالق و مخلوق چیز دیگرى نیست (چیزى نیست که نه خالق باشد نه مخلوق) خدا خالق همه چیز است بدون ماده و مایه، و خدا باسماأش نامیده و خوانده شود، او غیر اسماأش باشد و أسماء غیر او.
2- عَلِیّ بْنُ إِبْرَاهِیمَ عَنْ أَبِیهِ عَنِ النّضْرِ بْنِ سُوَیْدٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ أَنّهُ سَأَلَ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع عَنْ أَسْمَاءِ اللّهِ وَ اشْتِقَاقِهَا اللّهُ مِمّا هُوَ مُشْتَقٌّ فَقَالَ یَا هِشَامُ اللّهُ مُشْتَقٌّ مِنْ إِلَهٍ وَ إِلَهٌ یَقْتَضِی مَأْلُوهاً وَ الِاسْمُ غَیْرُ الْمُسَمّى فَمَنْ عَبَدَ الِاسْمَ دُونَ الْمَعْنَى فَقَدْ کَفَرَ وَ لَمْ یَعْبُدْ شَیْئاً وَ مَنْ عَبَدَ الِاسْمَ وَ الْمَعْنَى فَقَدْ أَشْرَکَ وَ عَبَدَ اثْنَیْنِ وَ مَنْ عَبَدَ الْمَعْنَى دُونَ الِاسْمِ فَذَاکَ التّوْحِیدُ أَ فَهِمْتَ یَا هِشَامُ قَالَ قُلْتُ زِدْنِی قَالَ لِلّهِ تِسْعَةٌ وَ تِسْعُونَ اسْماً فَلَوْ کَانَ الِاسْمُ هُوَ الْمُسَمّى لَکَانَ کُلّ اسْمٍ مِنْهَا إِلَهاً وَ لَکِنّ اللّهَ مَعْنًى یُدَلّ عَلَیْهِ بِهَذِهِ الْأَسْمَاءِ وَ کُلّهَا غَیْرُهُ یَا هِشَامُ الْخُبْزُ اسْمٌ لِلْمَأْکُولِ وَ الْمَاءُ اسْمٌ لِلْمَشْرُوبِ وَ الثّوْبُ اسْمٌ لِلْمَلْبُوسِ وَ النّارُ اسْمٌ لِلْمُحْرِقِ أَ فَهِمْتَ یَا هِشَامُ فَهْماً تَدْفَعُ بِهِ وَ تُنَاضِلُ بِهِ أَعْدَاءَنَا الْمُتّخِذِینَ مَعَ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ غَیْرَهُ قُلْتُ نَعَمْ فَقَالَ نَفَعَکَ اللّهُ بِهِ وَ ثَبّتَکَ یَا هِشَامُ قَالَ فَوَ اللّهِ مَا قَهَرَنِی أَحَدٌ فِی التّوْحِیدِ حَتّى قُمْتُ مَقَامِی هَذَا
2- علی بن ابراهیم عن ابیه عن النضر بن سوید عن هشام بن الحکم انه سال ابا عبد الله ع عن اسماء الله و اشتقاقها الله مما هو مشتق فقال یا هشام الله مشتق من اله و اله یقتضی مالوها و الاسم غیر المسمى فمن عبد الاسم دون المعنى فقد کفر و لم یعبد شییا و من عبد الاسم و المعنى فقد اشرک و عبد اثنین و من عبد المعنى دون الاسم فذاک التوحید ا فهمت یا هشام قال قلت زدنی قال لله تسعة و تسعون اسما فلو کان الاسم هو المسمى لکان کل اسم منها الها و لکن الله معنى یدل علیه بهذه الاسماء و کلها غیره یا هشام الخبز اسم للماکول و الماء اسم للمشروب و الثوب اسم للملبوس و النار اسم للمحرق ا فهمت یا هشام فهما تدفع به و تناضل به اعداءنا المتخذین مع الله عز و جل غیره قلت نعم فقال نفعک الله به و ثبتک یا هشام قال فو الله ما قهرنی احد فی التوحید حتى قمت مقامی هذا
اصول کافى جلد 1 صفحه: 155 روایة: 2
ترجمه :
هشام بن حکم از امام صادق علیه السلام راجع باشتقاق اسماء خدا پرسید، الله از چه مشتق است؟ فرمود: اى هشام الله مشتق از اله (پرستش شده) است و پرستش شده شایسته پرستشى لازم دارد، و نام غیر صاحب نام است کسیکه تنها نام را بدون صاحب نام پرستد کافر گشته و در حقیقت چیزى نپرستیده است و هر که نام و صاحب نام است را پرستد مشرک گشته و دو چیز پرستیده است و کسیکه صاحب نامرا پرستد نه نام را آنست یکتا پرستى، اى هشام فهمیدى؟ عرض کردم: توضیح بیشترى برایم دهید، فرمود: خدا را نودونه نام است اگر نام همان صاحب نام باشد باید هر اسمى از آنها معبودى باشد، ولى خدا معنى (و ذات یگانه) ایستکه همه این اسماء بر او دلالت کند و همه غیر او باشند، اى هشام نان اسم خوردنىست و آب اسم آشامیدنى و جامه اسم پوشیدنى و آتش اسم سوختنى، فهمیدى اى هشام بطوریکه بتوانى دفاع کنى و بر دشمنان ما که با خدا دیگرى را شریک گرفتهاند در مباحثه غلبه کنى؟ عرض کردم آرى، فرمود اى هشام خدایت به آن سود دهد و بر آن پا بر جایت دارد، هشام گوید: از زمانیکه از آنمجلس بر خاستم دیگر در بحث توحید کسى بر من غلبه نکرد.
8- عَلِیّ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِیَادٍ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَمّنْ ذَکَرَهُ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قَالَ رَجُلٌ عِنْدَهُ اللّهُ أَکْبَرُ فَقَالَ اللّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَیّ شَیْءٍ فَقَالَ مِنْ کُلّ شَیْءٍ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع حَدّدْتَهُ فَقَالَ الرّجُلُ کَیْفَ أَقُولُ قَالَ قُلْ اللّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ یُوصَفَ
8- علی بن محمد عن سهل بن زیاد عن ابن محبوب عمن ذکره عن ابی عبد الله ع قال قال رجل عنده الله اکبر فقال الله اکبر من ای شیء فقال من کل شیء فقال ابو عبد الله ع حددته فقال الرجل کیف اقول قال قل الله اکبر من ان یوصف
اصول کافى جلد 1 صفحه: 159 روایة: 8
ترجمه :
مردى خدمت امام صادق علیه السلام عرض کرد: الله اکبر (خدا بزرگتر است) فرمود، خدا از چه بزرگتر است؟ عرض کرد: از همه چیز، فرمود: خدا را محدود ساختى، عرض کرد: پس چه بگویم؟ فرمود: بگو خدا بزرگتر از آنستکه وصف شود.
9- وَ رَوَاهُ مُحَمّدُ بْنُ یَحْیَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِیسَى عَنْ مَرْوَکِ بْنِ عُبَیْدٍ عَنْ جُمَیْعِ بْنِ عُمَیْرٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع أَیّ شَیْءٍ اللّهُ أَکْبَرُ فَقُلْتُ اللّهُ أَکْبَرُ مِنْ کُلّ شَیْءٍ فَقَالَ وَ کَانَ ثَمّ شَیْءٌ فَیَکُونُ أَکْبَرَ مِنْهُ فَقُلْتُ وَ مَا هُوَ قَالَ اللّهُ أَکْبَرُ مِنْ أَنْ یُوصَفَ
9- و رواه محمد بن یحیى عن احمد بن محمد بن عیسى عن مروک بن عبید عن جمیع بن عمیر قال قال ابو عبد الله ع ای شیء الله اکبر فقلت الله اکبر من کل شیء فقال و کان ثم شیء فیکون اکبر منه فقلت و ما هو قال الله اکبر من ان یوصف
اصول کافى جلد 1 صفحه: 159 روایة: 9
ترجمه :
جمیع گوید: امام صادق علیه السلام از من پرسید: معنى الله اکبر چیست؟ عرض کردم خدا بزرگتر از همه چیز است، فرمود: مگر آنجا چیزى بود که خدا بزرگتر از آن باشد، عرض کردم: پس چیست؟ فرمود: خدا بزرگتر از آنستکه وصف شود.
